Het oudste gedeelte van de Dorpskerk is het koor, het witte gedeelte. Het dateert uit het midden van de vijftiende eeuw. Men noemt het ook wel het Uddelse stuk omdat daar vroeger de kerkgangers uit Uddel zaten toen zij nog van een kerk verstoten waren. Naast dat koor ligt een flinke kei die een zodanige bewerking heeft gehad dat men er op kan staan. Die steen heeft in het verleden een belangrijke functie gehad. Vanaf die verhoogde plek werd immers allerlei nieuws aan de kerkgangers voorgelezen, kerkespraak genaamd.
In vroeger dagen werd de kansel niet alleen gebruikt als preekstoel maar ook als plek om wereldlijke zaken door te geven. Met name op het platteland. Er was geen krant en zou er een krant zijn dan kon men vaak niet lezen. Wilde men het volk bereiken –zeker in de tijd toen iedere dorpeling kerkganger was- dan moest de kansel fungeren voor de laatste nieuwsberichten. De predikant kreeg er ook nog een kleine vergoeding voor.
Op de provinciale synode van Gelderland die in 1604 werd gehouden besloot men ‘dat ooc geene polijtische affleesingen in den kercken geschieden, tensij dat die gehele godtzdienst geeindicht zy’. Hoe dat in Elspeet is opgenomen is onbekend. Wel weten we dat in 1736 op de classicale vergadering van Harderwijk werd vastgesteld dat het in de wijde regio de gewoonte was om de kerkespraak buiten de kerk geschiedde. Meestal vanaf een verhoging, vaak een flinke steen.
Een steen voor de kerkespraak zijn in ons land te vinden bij de kerken van Friese plaatsjes Foudgum en Sybrandahuis en het Drentse Wapserveen. Bij de Oude kerk te Bennekom is er ook zo’n kerkspraaksteen te vinden. Deze steen ligt naast de hoofdingang onder de toren. In het nabijgelegen Ermelo heeft er jarenlang zo’n kerkespraaksteen gelegen. Het betrof daar een oud stenen doopvont dat men omgekeerd naast de toren had geplaatst zodat de koster daar vanaf de mededelingen kon doen. Bij restauratiewerkzaamheden aan de kerk is deze in 1893 verwijderd en staat weer gewoon in de kerk. In Elspeet is dus ook een dergelijke kerkespraak gebruikelijk geweest. Vandaar de steen naast het koor.
Hoewel de kerkespraak in de classis Harderwijk rond 1736 niet meer in de kerk gebeurde was dat elders in het land nog wel het geval. Dat was een reden voor de synode van de Nederlandse Hervormde kerk, na de scheiding van kerk en staat ten tijde van Napoleon, om allerlei wereldse afkondigingen vanaf de kansel te weren. Zo besloot de synode in 1817 dat voortaan de predikanten niet meer na de zegen vanaf de kansel mededelingen van wereldse aard zouden afkondigen. Dit moest men overlaten aan de koster of de voorlezer en uiteraard niet vanaf de preekstoel. Deze synode uitspraak werd in 1841vervangen door een andere. Toen werd besloten dat er in de kerk zelf ook geen afkondigen van wereldlijke aard meer worden afgekondigd. Vanaf toen kwam het in zwang om buiten de kerk mededelingen te doen. Inmiddels was dat in Elspeet toen al meer dan een eeuw gebruikelijk.
Na de kerkdienst, waarin men kon vernemen van de enige troost in leven en sterven kon men buiten horen wanneer er aanstaande verkopingen zouden plaatsvinden, boelhuis, noodslachting wegschouw, bodediensten, de aankondiging van een rondreizende wonderdokter en ook wel zaken van politieke aard.
Reeds lang geleden is dat gebruik opgeheven. Sinds er streekkranten en aanplakbiljetten zijn gekomen is dit overbodig. Ik heb in Elspeet de steen alleen maar in gebruik gezien bij een 4 mei herdenking. Toen werd er vanaf die steen een toespraak gehouden om niet te vergeten de offers die gebracht zijn voor onze vrijheid.
We komen niet voor nieuwtjes naar de kerk. Toch klinkt in de kerk wel nieuws. Het allerbelangrijkste nieuws zelfs. Nieuws dat we niet mogen missen. ‘Alzo lief heeft God de wereld gehad dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft opdat een ieder die in Hem gelooft niet verloren gaat maar het eeuwige leven hebbe’. Dat is de beste spraak die van de kerk uit gaat.
